گفتگو در خانوادهاز بهترین و پرشکوه‌ترین تجلیات زندگی متعادل، داد و ستد عاطفی بین زوجین است. در هیچ مرحله‌ای از مراحل زندگی نمی‌توان احساس بی نیازی از عواطف نمود. داد و ستد عاطفی در آغاز ازدواج با شور و حرارت خاصی، حضور وافر و موثری دارد، لیکن پس از مدتی به لحاظ عدم آگاهی و غفلت یکی از زوجین یا هر دو، نبض زندگی کند می‌شود و عواطف سرشار و با حرارت، فروکش می‌کند و لحظه‌های ملال از راه می‌رسد و گله‌ها و شکوه‌ها، هر آن چه بر پیکره زندگی تازیانه می‌زند و زن و شوهر، مستاصل و درمانده، متحیرند که چرا زندگی شیرین و جذاب گذشته به این مرحله تنزل نموده است. آن‌ها از این حقیقت غافلند که عاطفه به همان‌اندازه که برای یک شروع خوب ضروری است، برای ادامه زندگی خوب نیز لازم است. ۱ - شیوه‌های موثر مبادلات عاطفیپویایی هرچه بیشتر تبادل عاطفی، نیاز به شناخت شیوه‌های موثر مبادلات عاطفی دارد. حال به بیان برخی از این روش‌ها می‌پردازیم: ۱.۱ - شیوه قلبی و باطنیزیربناییترین و اولین شیوه مبادلات عاطفی، شیوه قلبی و باطنی است. قلب و درون خاستگاه و محل رویش تمامی ارتباطات و مناسبات انسانی است. آن چه که بر زبان جاری می‌شود و یا از اعضا و جوارح آدمی صادر می‌شود، از نهان گاه دل و قلب بر می‌خیزد. قلب سرچشمه فیاض احساسات و تمایلات است. بنابراین: اولا: نباید به احساسات عواطف منفی اجازه داد که به قلب آدمی نفوذ کنند و آن را تحت تاثیر قرار دهند. چه، در این موقعیت، عواطف نامطلوب نسبت به یک فرد به تدریج رشد نموده و به نفرت و خصومت علیه وی مبدل می‌گردند. اگر انسان در کشتزار قلب خود بذر بی میلی، بدبینی و نفرت کاشت. خشونت و بدزبانی و بی مهری را درو خواهد کرد. ثانیاً: ژبر همسران است که زمینه قلبی و باطنی را برای پرورش احساسات مثبت و عواطف سازنده نسبت به همسر فراهم نموده و همان دست احساسات و عواطفی را که مایلیم همسرمان نسبت به ما ابراز نماید ما نیز در کانون قلب خویش آن‌ها را پرورش دهیم. وقتی دل نورانی است آن چه می‌پراکند نور و روشنایی است و به فرمایش امیر سخن حضرت علی (علیه‌السلام) «دل خزینه دار زبان است.» [۱]
ناظم‌زاده قمی، اصغر، جلوه‌های حکمت، ص۴۹۲.
۱.۲ - روش کلامیدومین روش مبادلات عاطفی، روش کلامی است. یکی از تجلیات قلب پر عاطفه و با جذبه شخصیت آدمی، ابراز محبت و علاقه به همسر به صورت کلام و گفتار است. در این جا به برخی از عوامل جذابیت در کلام می‌پردازیم: ۱.۲.۱ - شروع زیبا و ادب در کلامهمه دوست دارند که کلامشان نافذ و گیرا باشد. رسیدن به این مقصود میسر نیست مگر این که سخن با کلماتی دلنشین و لحنی آرام، شروع شود. آغاز زیبای سخن، دعوت همسر است به باغچه‌ای پرشکوفه و معطر، شروع زیبا هم چون بوی مطبوع غذا است، قبل از پهن نمودن سفره و تناول غذا. آهنگ صدا و لحن کلام نیز در دلنشین شدن سخن و تاثیر آن در شنونده نقش بسزایی دارد، آهنگ صدا هر چه ملایم‌تر باشد سخن دلربا خواهد بود. به قول پل رینو: «انسان وقتی بلند حرف می‌زند صدایش را می‌شنوند اما وقتی آرام و ملایم سخن می‌گوید به گفته‌اش گوش می‌دهند.» بنابراین بجا و دلنشین است که همسران با کلمات خوشایند و خوش آهنگ به استقبال یکدیگر روند. عادت به این روش سخن گفتن و ملکه شدن آن احتیاج به تمرین و تکرار دارد و همسران دوراندیش و دارای طبع لطیف می‌بایست آن را به صحنه عملی زندگی روزانه خویش بکشانند. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «هر کس نیکو سخن گوید (دز نزد دیگران) از هیبت و عظمت برخوردار است» [۲]
ناظم‌زاده قمی، اصغر، جلوه‌های حکمت، ص۵۱۴.
و از آن حضرت است: «سخن نیکو، دلیل بر فراوانی عقل و خرد، و نرمی کلام از روش نیکان است.» [۳]
ناظم‌زاده قمی، اصغر، جلوه‌های حکمت، ص۵۱۶.
حضرت در کلام دیگری می‌فرماید: زبانت را به زیباگویی عادت بده تا از سرزنش در امان بمانی و می‌فرماید: زیبا سخن بگویید تا پاسخ زیبا بشنوید.این گونه سخن بگوییم الف) از نشانه‌های زیبایی سخن آن است که هنگام صحبت با همسرتان دقت کنید مطابق با طبع او سخن بگویید، حساسیت‌های او را در نظر بگیرید و به جای الفاظ کنایه‌ای و غیر شفاف و خنثی که احیاناً بوی بی مهری یا سرزنش از آن استشمام می‌شود، از کلمات صریح، متین و خوشایند بهره ببرید. و در یک کلمه سعی کنید طوری با همسرتان حرف بزنید که جذب حرف‌هایتان شود و از مطالب و سخنانی که بر زبان می‌آورید به وجد آید. به فرمایش امام سجاد (علیه‌السلام) خوب حرف زدن، مرد را محبوب زن و فرزند می‌سازد. [۶]
خصال باب پنج گانه، حدیث ۹۰.
نکته: ذکر این نکته نیز لازم است که برخی از رفتارهای کلامی همسران نشان از محیطی است که آن‌ها در آن پرورش یافته‌اند. به خصوص همسرانی که با دو فرهنگ و در دو محیط متفاوت رشد یافته‌اند، نوع سخن گفتن و برخی اصطلاحات و تکیه کلام‌های آن‌ها ناشی از بی ادبی و تمسخر همسر نیست و نباید از او دلخور شوید، در این گونه موارد لازم است به نحوی مسالمت آمیز به او بفهمانید که در فرهنگ ما چنین کلماتی پیام منفی به همراه دارد. ب) از نشانه‌های دیگر سخن زیبا و پرجاذبه این است که در زندگی روزمره و امور عادی زندگی از زبان امری و نهی کمتر استفاده گردد. وقتی در خواستی دارید که همسر می‌بایست آن را عملی کند بسیار نیکوست از کلمات و جملاتی از این قبیل استفاه کنید: «لطفا، بی زحمت، ببخشید، خواهش می‌کنم، اگر زحمتی نیست، ممنون می‌شم اگر...» حتی گاهی بهتر است با خیره کردن چشم یا اشاره دست، مقصود خود را بفهمانید، مثلا با نگاه ممتد به نمکدان که آن طرف سفره قرار دارد، خانم را آگاه کنید که نیاز به نمکدان دارید یا صرفاً دست را به طرف آن دراز کنید تا همسرتان متوجه شود و آن را به شما برساند و گاهی ممکن است با جمله خبریه یا سوال در خواست خود را مطرح کنید. در زندگانی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) آمده است وقتی ایشان خود نمی‌توانست سراغ یخچال برود می‌فرمود: این جا‌ها آب پیدا نمی‌شود؟ تذکر: بهتر از همه این موارد این است که عادت کنیم تا جایی که امکان دارد، خودمان نیازهای خود را بر طرف کنیم. ۱.۲.۲ - صحبت به زبان دلجذابیت کلام تنها در صلابت و استحکام آن نیست، بلکه از عمق جان برخاستن و به گونه‌ای لطیف و دلنشین بر زبان جاری کردن نیز شرط دیگر جذابیت کلام است. این ویژگی به خصوص برای آقایان هنگام سخن گفتن با همسرشان بسیار لازم و کار گشاست. بر مردان است که به زبان دل با همسرشان به گفت و گو بنشینند و دل او را تسخیر کنند و به اعماق جان و دل او نفوذ کنند؛ چرا که زنان از قلبی پرعاطفه و به سرعت تاثیر پذیر، برخوردارند لذا باید به زبان دل آن‌ها سخن گفت. حضرت امیر (علیه‌السلام) فرمود: سخن چون از دل بر آید بر دل نشیند و آن گاه که از زبان بر آید از گوش فراتر نرود. وقتی گوش دل بسیار قوی‌تر از گوش عقل است، چرا مرد این قوت و قدرت را به نفع خویش و زندگی جمعی خود مصادره نکند؟ توجه به این نکته برای مردان اهمیت دارد که بدانند اکثر اوقات نمی‌توان نسبت به زن با خشکی و خشونت رفتار نمود، مرد از طریق برخوردهای عاطفی و احساسی است که می‌تواند نظر زن را به خود جلب کند و او را شیفته خود گرداند. از همین رو حضرت امیرالمومنین (علیه‌السلام) در سفارش حکیمانه خود به فرزندش محمد بن حنفیه می‌فرماید: «فرزندم، اگر می‌خواهی زندگی ات گوارا و لذت بخش باشد، در هر حال با همسرت مدارا و سازش داشته باش و با او به نیکی معاشرت کن.» شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام می‌نویسد: «خداوند مرد را مظهر طلب عشق و تقاضا آفریده است و زن را مطهر مطلوب و معشوق بودن طبعیت، زن را گل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است. بنابر این، مقام و جایگاه مرد و نقش متقاضی و طالب بودنش، ایجاب می‌کند که در ارتباط کلامی با همسرش، به زبان دل سخن گوید و گوش دل او را آماده شنیدن و پذیرش سخنانش نماید. البته این ویژگی گرچه رعایتش برای مرد نیکوتر و ضروری‌تر است، چون زن در عواطف و احساسات قوی تر است، لکن مخصوص مرد نیست، زن شایسته و خردمند نیز به زبان دل با همسرش سخن می‌گوید؛ مثلا وقتی مرد دیر به منزل می‌آید ممکن است بگوید: چرا دیر آمدی؟ تا حالا کجا بودی؟ چرا به فکر زن بچه‌هات نیستی؟ عکس العمل این گونه سخن گفتن چیزی نیست جز شبیه همین کلمات؛ ولی اگر بگوید، آقا مرا دلواپس کردی، نگران حالت شدم، اگر می‌خواهید دیر بیایی حتی الامکان ما را با خبر کن؟ این گونه مرد را مخاطب قرار دادن، عواطف و احساسات او را بر می‌انگیزاند و او را به عکس العملی مناسب و آرام فرا می‌خواند و در رفتارهای آینده او تاثیر به سزایی خواهد داشت. از نشانه‌های صحبت به زبان دل آن است که از تمایلات قلبی همسر خود نسبت به چیزهای مختلف آگاه شوید. این آگاهی به شما کمک می‌کند که به موقع دل او را بربایید و به این وسیله توجه وی را به سخن خویش جلب کنید. علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «دل میلی دارد و بی میلی، دل‌ها را از ناحیه میل آن‌ها به دست آورید.» و به فرمایش آن حضرت، «بهترین و صحیح‌ترین سخن آن است که به زبان حال و دل باشد.» ۱.۲.۳ - کم گویی و گزیده گوییاز عوامل و نشانه‌های دیگر جذابیت و اثر گذاری سخن آن است که به حداقل اکتفا و بهترین سخن برگزیده شود. پرگویی و طولانی سخن گفتن، علاوه بر این که به تدریج انسان را از مقصود و غرض اصلی دور می‌کند، همسر را خسته، دلزده و کسل می‌کند؛ چون فرد غالباً دچار تکرار می‌شود و تکرار (به فرمایش حضرت امیر (علیه‌السلام)) ملال آور است. وقتی سخن کوتاه باشد، مرد یا زن قادر است تک تک کلماتش را حساب شده انتخاب نماید؛ لذا هر طبع لطیفی در این انتخاب و گزینش، بهترین، جذاب‌ترین و تاثیر گزارترین کلمات را بر می‌گزیند. ۱.۲.۴ - زمان و مکان مناسبزمان، مکان و موقعیت مناسب گفتگو و انتخاب روش صحیح به کلام جذابیت، طراوت و نفوذ می‌بخشد. یک کلام ممکن است در دو زمان و مکان متفاوت، دو گونه اثر و بازتاب داشته باشد. شما با انتخاب بهترین زمان و مکان می‌توانید حرف خود را نشان بر دل همسر خود کنید و به کلام خود نفوذ بخشید. بهترین زمان گفتگو: الف) به طور کلی، بهترین زمانی که می‌توانید به کلام خویش جذابیت ببخشید، وقتی است که با همسر خود همدلی می‌کنید و برای سخنان و خواسته‌های او ارزش قایل می‌شوید. ب) زمان خستگی، ملالت و بیماری، وقت مناسبی برای درد دل و پذیرش سخنان یکدیگر نیست. به فرمایش حضرت امیر (علیه‌السلام) دل همیشه آمادگی پذیرش سخن و گفتگو را ندارد، وقتی به سراغش روید که حالت نشاط و پذیرش دارد. ج) بهترین زمان برای صحبت و درد دل همسران، اول صبح و بعد از خواب کافی است. ۱.۲.۵ - آسان و قابل درک بودن کلامکلامی جذاب و گیرا است که پیامش آسان و درک آن برای همسر راحت و عملی کردن آن سخت و دشوار نباشد. عامل اصلی عدم انتقال و دریافت پیام آن است که کلام پیچیده و پیامش دشوار و عملی ساختن آن طاقت فرسا باشد، که این از آفت‌های ارتباط سالم بین همسران است و آن را به ارتباطی خشک، بی روح و شکننده قبیل می‌نماید. ۲ - منابع کمکی۱.سید مصطفی موسوی حرمی، افسون سخنی. ۲.محمد رضا شرفی، خانواده متعادل. ۳.غلامعلی افروز، روانشناسی خانواده؛ همسران برتر. ۴.عزت السادات میرخانی، رویکردی نوین در روابط خانواده. ۳ - پانویس
۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جذابیت گفتگو در خانواده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۲۸. |